таскак. Таскакты алдында арсак-коркок чеден. Бу чеденде кырутып калган, коркойышкан койлор мааражат. База бир кöскö илинер немее – таскакты кийни jанында тал-ортолой jиилип калган обоо, обооны ойдыгында тыйрыйа jадып алган ийт. Обоого коштой база бир чеден – ондо эки jеерен ат. Бастыра турлу – бу ла.
Турлуна эмеш анча-мынча ыраагында – кичинек чöйбöк чеден. Ол силосты орозыны чедени. Бу чеденни ичинде Каалга дейтен койчы эр то jерди ломдоп ло jат, ломдоп ло jат. «Кÿк-тÿк!» - деп, jанындага койу арка jаыланып, öткöнип ле турат.
Jер чек ле темир, Каалга дезе jÿк ле кижи. Бу мындый ишке ол та чыдажар, та jок. Кажы ла талайган сайын, балтыр-учуктары ÿзÿле бергедий бодолот. Бажы тодолот. Анчадала бел…Белди айтпаза торт. (229 сöс).
11 текст Л.В. Кокышевти
«Мечин jылдыс» деп романына алган ÿзук
Тынчу jайгы эирде Каран кöзнöкти алдында отурды. Эски шторалу, кайра ачык кöзнöктö jаы ла койылып келген эир jылдыстар кöргилеп турды. Бу öйдö jаыс ла оны кöзнöги эмес, бастыра общежитиени кöзнöктöри ачык болгон. Койу теректерди ортозында турган рабфакты общежитиезине кÿнни изÿ чогы тÿште jетпей де турган болзо, jе тынчу кейди тынарга сÿрекей уур болгон. Оны учун студенттер тÿште сууны jарадына барала, экзамендерге белетенгилеп тургандар. Сууга эжинип турган балдарды табыжына качып, олор серÿÿн кöлöткöлу агаштарды ортозында öлöгö jаткылап алала, бичиктерин кычырып, экзамендерге белетенип туратан.
Бÿгÿн калганчы экзамен болгон. Оны учун эмди ончолоры выпускной вечерге jазангылап, бой-бойлорына утюг блаашкылап турган öй болгон. Кыстарды одоштой турган общежитиезини ачык кöзнöктöринет öткÿн каткы угулып турды. Кыстар, байла, кöктöнгилеп турган болор. Кöзнöкти алдыла чечекке барып келген уулдар ла кыстар öттилер.
Кычырып отурган бичигине бажын öрö кöдÿреле, Каран сад jаар кöрди. Карган теректерди jес ошкош бÿрлери jылу салкынга табышту шылыражып турдылар. Анда, агаштарды ортозында кичинек акта, городты уулчактары кÿчÿлдеде футбол тепкилеп турганы угулат.
Эир тапту койыла бергенин кöрöлö, Каран колында чазына кöрди. Вечер баштайтан öй эмдиге ле jеткелек болгон. Вечерге jетире эмди де jарым часта ажыра сакыыр керек. Отургышты белине артып салган спортивный костюмын алала, ол кыстарды общежитиези jаар барды. Куйук jытанып турган коридорлорды öдöлö, Каран баштапкы ла туштаган эжикти токулдадып ийди.
12 текст К.Ч. Тöлöсöв
…Бисти кезигисти сананган санаазын кандый дейзеер. Кезик-кезигин айдарга да уйатту: сананган сагыш балкаш не, кара ла балкаш, кара ла батка. Jаыс ла мен болойын, jаыс ла мен улуска jакшы кöрÿнейин, а öскöзине мен чыкырып берейин, öскöзин мен кöмö каткырайын. Мен улусты бажында турайын. Мени улус кайказын, мени улус уткузын, мене улус jалтанзын. Нени учун дезе – бу МЕН! Нени учун дезе, кемигер де мен чилеп эдип, бÿдурип болбогоноор. Бу мындый тызынчак ла максынчак кÿÿн не керегинде деп бодоп туругар? Ой, улустар, бу мендий кижини сÿÿзегер, тоозогор, кöдÿрзеер, мактазаар. Jе слерди бир кыыс этпес сöзигер jогына мен не де эмезим: мен тоозын, мен кей, мен öлö, мен тамчы, мен чыкырым, мен jок.
Кижи бир сананганда, шак андыйларды: керjедештерди, тызынчактарды, кижи кÿÿни jокторды бирде-бирде кандый бир ээн ортолыкка апарала, канча аш-курсакты чогуп береле, айткан кижи: «Сен jаыс бойыды кижиге чотого, бойыды сÿÿге, сеге jаыс мындый неме керек болгон. Ме, бÿгÿнне ары бого jаыскан сайрап jат. Не керек, бу jадыры: талдап-тамзыктап jут. Сеге нöкöр, наjы, албаты-jон керек jок болгон. Олорды шыразы, кыйыны, сÿÿнчизи, ырызы, каткызы, куучыны база керек jок болгон эди. Jе эмди кÿÿние сен jетти. Эмди бого jаыскан jÿр, jат, сайра…»
13 тект Л.В. Кокышев «Мечин jылдыс»
Деремнезине jанып келеле, город jерге ÿренижип калганын Каран jаы ла сести. ренип барган öйдö бери мында бир де немее кубулбаган ошкош. Ол ло содон айылдар, коммуна тушта туткан туралар, колхозты амбарлары, саламла jапкан кажагандар…Ол jокто мында jаыс ла поскойтон тудулган эмтир.
Öлö ижи башталып калган, деремнеде Тынду ла немее кöрунбейт. Чалканчактарды ортозына jымыртка салган куштар калактажат, чырбаал минген оокбалдар jÿгÿрижет. Тураны кöлöткöзинде jаткан бозулар изÿде мылырап, jалку чайнангылап jаттылар. Каа-jаа суда ойноп jаткан балдардыт таыжы угулат…
Каран дремнени аjыктап, айылыны эжигинде отурды. йде кем деjок. Адазы бригадада, энези, байла, дояркаларла кожо öлö чаап барган ошкош. Кичинек карындажы буул тартып барган деп, ого оок балдар айдышкан. Каран эдер немезин торт таппай, айылга киреле, база катап чеген ичти. Jаыртыкты алдында турган jыракыларды араай jайкап кöрöрдö, не де койтылдайт. Аракы. Байла. Оны jанарын сакыгылап турган улус болгодый. Оно башка адазы оны ичип салбай.
Чакыда кыстап салган кеден тÿÿнчекти кöрöлö, кичинек тужын эске алынды…
…Ол кичинек тушта энези оны чачын кой кайчылайтан кайчыла кезеле, отко до öртöбöй, тышкары да чачпай, тÿÿнчекке оройло, айылды аланчыгына эмезе чакыга буулап салатан. Анайда не эдип тураар деп, каран сураганда, ол уулыныт тас бажын араай сыймап, айдатан:
- Анайда этсеес, ырысту болоры балам…
Каран эски тÿÿнчекти аjыктап, сÿрекей узак турды. Санаазына оно до öскö кöп-кöп немелер кирет. Айылы, энези ого неде де кару болгонын сезип, олор ого эмди сÿрекей ачу немедий билдирди. Эртен-созун ла Каран олорды таштайла, ойто jÿре берер, энези «баламны немелери» деп, оны бир де немезин jылыйтпай, чеберлеп, сакып jÿрер…(248 сöс).
14 текст К.Ч. Тöлöсöв «Кадын jаскыда»